شمس الدین ابوجعفر محمد بن ایوب الحاسب الطبری از دانشمندان فعال در عرصه ریاضیات و نجوم، به ثلث آخر سده پنجم هجری، در طبرستان (آمل) است.

در ترجمه فارسی کتاب «تتمه صوان الحکمه» تألیف ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابی القاسم زید بن محمد بن الحسین البیهقی به سالهای میان 548 - 565 هجری قمری، که آن را ناصرالدین بن عمده الملک منتجب الدین منشی یزدی به سالهای 729 - 730 هجری قمری به فارسی در آورده و آن را «دره الاخبار و لمعه الانوار» نامیده، آمده است:

« محمد بن ایوب طبری، خداوند زیج به امثله نجومی و با فضایل علمی، صاحب دولت و حظ تمام بوده است. و از سخنان اوست که به بعضی از اکابر ری نوشته است:

شکیبایی و رادمردی، سستی را به توانایی مبدل گرداند و دشواری را به آسانی و مرد را به هر مرادی برساند و خداوند آن از هر باری سبکبار گردد. »

***

ضمن مباحث کتاب (زیج مفرد)، مواضعی هم هست که حاسب طبری به روزگار خود اشارت دارد:

« ما در روزگار خویش بر آن مثال کردیم و نگاهداشتیم، چنانک گفتیم، یافتیم اوج آفتاب و زهره اندر اول سال چهارصد و چهل و هفتم (447) از اول پادشاهی یزدجرد .... »

« ... ما بدین روزگار نگاهداشتیم، خواستیم که همین را رصد کنیم به روزگار سلطان ماضی، معزالدین ملکشاه ... سال بر چهارصد و پنجاه و دو (452) از تاریخ یزدجرد، اول جمادی الاول بود از سال چهارصد و هفتاد و شش (476) از هجرت ... »

« و شمار این در هر شصت و شش سال یک روز باز پس تر افتد، چنانک در روزگار ما، در سال هزار و سیصد و هشتاد (1380) رومی طلوع شرطین و غروب غفر اندر بیست و یکم ماه نیسان بود. »

که مطابقت دارد با سالهای 460 - 476 هجری قمری

***

در این صورت می توان با یقین بیشتر گفت که حاسب طبری در ثلث آخر سده پنجم هجری، فعالیت داشته است، و این فعالیت به شهر آمل بوده است:

« دانسته شد که تحویل پانزدهم ماه فروردین خواهد بودن از این سال که گفتیم، بعد نصف نهار، به طول نود، خواستیم که به طول شهر آمل ... باز آریم، بُعد چهار درج بود، ضرب کردیم در شانزده دقیقه ... »

« (پس کردیم) به شهر آمل ... سال بر چهارصد و پنجاه و دو از تاریخ یزدجرد ... »

« ... این سیم ماه فروردین است. بود نصف نهار این روز به یازده ساعت و بیست و یک دقیقه و جمله حرکتها این ساعت راست، که حاصل آمد به طول نود، خواستیم که به طول شهر آمل باز آریم، فراز گرفتیم برابر خشتاد و شش درج که طول آمل است، از اختلاف ساعت چندین دقیقه ... »

« ... عرض بغداد سی و سه درج و بیست دقیقه بود، خواستیم که ارتفاع نصف نهار آن روز بدانیم که آفتاب در پانزده درج و سی دقیقه ثور بود که ارتفاع نصف نهار آن روز شهر ما که عرض او سی و شش ... ما بین عرضین بغداد و شهر ما که آمل است، برآمد ... »

***

در سفیدی باقیمانده صفحه ای از کتاب زیج مفرد، تاریخ ولادتی اینچنین ثبت شده است:

« ... ولاده لدی جمادی الآخره لسنه خد الهجریه و لیله روز مهر من اسفندارمذ القدیم لسنه ثعو یزدجردیه، لیله روز بهمن من ماه بهمن الجلالی، لسنه تضز الخراجیه و لیله التاسع من ماه کانون الثانی لسنه 1519 رومیه اسکندریه ... »

« ولادت یافت به هنگام (هجدهم) جمادی الاخره سال 604 هجری و شب روز مهر (شانزدهم) اسفندارمذ ماه قدیم از سال 576 یزدجردی، شب روز بهمن (دوم) ماه بهمن جلالی از سال 597 خراجی و شب 9 ماه کانون دوم از سال 1519 اسکندری »

برگرفته از فصلنامه «آینه میراث» ویژه نقد کتاب، کتاب شناسی و اطلاع رسانی در حوزه متون که در ضمیمه شمار 11 سال 1385 به بررسی ابواب منتخب « زیج مفرد » تألیف شمس الدین ابوجعفر محمد بن ایوب الحاسب الطبری پرداخته است.

برگرفته از وبلاگ انجمن نجوم آماتوری حاسب طبری آملی : http://haseb-astro.blogfa.com

تصاویری زیبا از روستای کوهستانی گزناسرای لیتکوه – آمل

هفته دفاع مقدس را به تمام دلیران و شیران ایران از جمله پدر عزیزم و به عموم مردم ایران عزیز تبریک می گویم. دلیرمردان ایران در این جنگ تحمیلی اجازه از دست رفتن حتی یک وجب از خاک میهن عزیزمان را ندادند. و پیروزی در این جنگ را مدیون اسلام عزیز هستیم، چراکه این اسلام بود که قوای مسلح را متحد کرد و به آنها قدرت بخشید. باشد که قدردان این اسلام و این دفاع مقدس باشیم.